Mensen zijn meer dan hun arbeidsprestatie
Dat mensen meer zijn dan alleen hun arbeidsprestatie kan de lezer van het jaarverslag van de Nederlandse Arbeidsinspectie als centrale boodschap meekrijgen. Maar het zou ook de boodschap kunnen zijn dat veel werkgevers niet weten met welke gevaarlijke stoffen er in hun productieprocessen worden gewerkt en welke risico’s werknemers lopen. Of misschien wel het feit dat stikstof in hoge mate een beperkende factor is voor de opties die Nederland heeft voor verantwoorde arbeidsmigratie.
Het jaarverslag van de Arbeidsinspectie heeft dit jaar een meer verhalend en reflecterend karakter gekregen. Doel is meer invulling te geven aan wat de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid de ‘reflectieve functie van toezicht’ noemt. Het jaarverslag bestaat naast feiten en cijfers, uit een aantal ervaringsverhalen die de inspectiepraktijk weerspiegelen en een reflectie, deze keer door de Inspecteur-generaal Rits de Boer.
Reflectie
In zijn reflectie op het onderwerp ‘regie op arbeidsmigratie’ trekt Inspecteur-generaal Rits de Boer de enigszins wrange conclusie dat Nederland geen keuzestress hoeft te hebben. Want er is niet veel te kiezen. Andere opties dan de bevolkingsomvang stabiliseren, liggen niet voor de hand. “De keuzemogelijkheden rond arbeidsmigratie zijn beperkt. Op korte termijn, omdat huisvesting die aan de normen voldoet een harde beperkende factor is. De keuze voor meer migratie levert in toenemende mate miserabele woonsituaties op. En op langere termijn zijn de keuzes ingeperkt omdat elk van de problemen die de Nederlandse samenleving heeft (woningmarkt, ongelijkheid, CO2, stikstof enzovoort) alleen maar groter wordt als de bevolking (en dus de omvang van de economie) stijgt”. Waarbij van belang is om te realiseren dat Nederland voor vluchtelingen, zoals de situatie nu met Oekraïne onderstreept, altijd ‘migratieruimte’ zal willen en moeten reserveren.
Voor de Arbeidsinspectie zelf betekent dit dat ze meer aandacht zal schenken aan verdienmodellen rond arbeidsmigratie die private winsten opleveren maar de lasten op de samenleving afwentelen.
Cijfers en Feiten
Het deel over cijfers en feiten betreft zowel het toezicht als de arbeidsinspectie zelf. Zo wordt in dit deel onder meer informatie gegeven over het aantal arbeidsongevallen in 2021. In 2021 ontving de Arbeidsinspectie 3.482 meldingen van arbeidsongevallen, 5% minder dan in 2020. Ook wordt ingegaan op de dekkingsgraad van de interventies, dat gaat over het aantal werkgevers dat wordt bereikt met interventies van de Arbeidsinspectie. Verder staan in dit deel onder meer overzichten van het aantal boetes, het aantal meldingen, een overzicht van het aantal medewerkers en toenemende elektrificatie van de auto’s waarmee inspecteurs en rechercheurs op pad gaan.
Verhalen
In het jaarverslag staan vier verhalen, geschreven vanuit de praktijk van de inspecteurs, rechercheurs, projectleiders van de Arbeidsinspectie.
Een verhaal over arbeidsuitbuiting en ernstige benadeling. “Wat blijkt: opdrachtgevers stellen de eis aan een uitzendbureau dat als er iemand uitvalt, er binnen tien minuten nieuwe mensen voor ze klaarstaan. Dus bouwt zo’n uitzendbureau een ‘reservoir’ op van mensen, werk of niet, en proppen die bij elkaar - vaak in te kleine woningen. En ze hebben ‘wachtkamers’. Wie in de wachtkamer belandt tot er werk is, bijvoorbeeld als er door ziekte mensen uitvallen, is verplicht daar te zitten, maar krijgt geen loon”, aldus projectleider arbeidsuitbuiting Edwin van Berkum.
Of het verhaal over gevaarlijke stoffen, waar Jan Westerlaken constateert dat “veel werkgevers onvoldoende op de hoogte zijn van de risico’s en ze geen goed zicht hebben op gevaarlijke stoffen, waaronder kankerverwekkende stoffen die ze in huis hebben en gebruiken. Daardoor hebben ze ook geen zicht op blootstelling en of die acceptabel is of niet.”
Ook arbeidsinspectie maar met een heel andere invalshoek: het verhaal over verdienmodellen. Zo weinig mogelijk loon betalen om zoveel mogelijk winst te maken. Via geraffineerde constructies proberen sommige werkgevers de arbeidskosten fors te drukken, handig gebruikmakend van muizengaatjes in de wet of door ’m keihard te overtreden. Van stagiairs inzetten als volwaardige werknemers, tot postbusfirma’s en detacheren via meerdere landen. Schijnconstructies ontrafelen en aanpakken: ‘Het is een kat- en muisspel.’
Het vierde verhaal gaat over de corona. Ook in 2021 zorgde corona voor heel veel meldingen bij de Arbeidsinspectie. Tot februari 2022 staat de teller op ruim 15.000 meldingen, waarvan bijna 3.000 betrekking hebben op arbeidsmigranten. Een zieke collega op de werkvloer en geen afstand kunnen houden zijn de meest ingediende klachten. Marleen Dreissen, projectleider Eerlijk Werk, begrijpt waar het vandaan komt en kijkt terug op de geleerde lessen en wat er beter kan. “Arbeidsmigranten zijn kwetsbaar. Meestal werken ze op basis van een uurloon. Op het moment dat ze niet meer kunnen werken, krijgen ze ook geen salaris, kunnen ze de huur niet meer betalen en worden uit huis gezet. En eenmaal besmet hebben ze geen mogelijkheid om in quarantaine te gaan, met zoveel huisgenoten.”
