Handhavingsmethoden en vormen van toezicht
Eén van de uitgangspunten van de Nederlandse Arbeidsinspectie is dat burgers, bedrijven en instanties zelf verantwoordelijk zijn voor het naleven van wet- en regelgeving op het gebied van veilig, eerlijk en gezond werken en bestaansrecht voor iedereen. Doen zij dat niet? Dan is het de taak van de Inspectie om die burger, dat bedrijf of die instantie weer op het goede spoor te zetten. Daarvoor heeft de Inspectie een aantal middelen tot haar beschikking:
Horizontaal toezicht
Horizontaal toezicht is gebaseerd op wederzijds vertrouwen tussen de toezichthouder en de bedrijven of instellingen die onder toezicht staan. De partijen maken hierbij afspraken over de manier waarop ze met elkaar omgaan, bijvoorbeeld in een convenant.
Nalevingscommunicatie
Nalevingscommunicatie is het inzetten van communicatie om de naleving van wet- en regelgeving te bevorderen. Een onderdeel hiervan is handhavingscommunicatie: die is specifiek gericht op het vergroten van de ervaren pakkans. Nalevingscommunicatie werkt op drie niveaus:
- communicatie over de aanpak en prioriteiten van de Nederlandse Arbeidsinspectie, via eigen kanalen of media
- communicatie over wet- en regelgeving en over de instrumenten die de Inspectie inzet
- communicatie als instrument om gedrag te veranderen, in combinatie met andere instrumenten
Systeemtoezicht
Om veiligheid en kwaliteit te kunnen garanderen gebruiken sommige bedrijven en branches kwaliteits- en veiligheidssystemen onder eigen verantwoordelijkheid. Met systeemtoezicht beoordeelt de Inspectie de opzet, het bereik en de werking van deze zelfregulerende systemen. Eén van de voorwaarden voor deze toezichtvorm is dat bedrijven of branches een direct eigen belang hebben bij het beheersen van de risico’s. De Inspectie zet systeemtoezicht onder andere in bij bedrijven die onder de Brzo-wetgeving vallen.
Stelseltoezicht
Stelseltoezicht richt zich op uitvoeringsinstanties die voor specifieke doelen moeten samenwerken. Deze instanties vormen een samenhangend geheel van functionele (keten)relaties. Bij dit type toezicht oordeelt de Inspectie in hoeverre deze partijen met hun gezamenlijke uitvoering effectief bijdragen aan bepaalde kabinetsdoelen. Het stelseltoezicht past de Nederlandse Arbeidsinspectie toe op het stelsel van sociale zekerheid alsook op de stelsels van certificaatsystemen en persoonsregistratie bij het domein arbeidsomstandigheden.
Druk zetten via ketens
Bij druk zetten via ketens richt de Inspectie zich niet op de bedrijven die onder toezicht staan, maar op hun omgeving. Die omgeving bestaat uit andere bedrijven en instanties die een (hiërarchische) keten vormen met het bedrijf. Dat kan dus een gemeente zijn, een opdrachtgever of de hoofdaannemer die bedrijven inhuurt, of een bedrijf met piekarbeid dat zaken doet met een uitzendbureau. Maar ook werknemers van het bedrijf maken deel uit van een keten en kunnen – eventueel georganiseerd via vakbonden – druk uitoefenen op de werkgever. Bijvoorbeeld om arbeidsomstandigheden te verbeteren. Deze vorm van toezicht werkt met name in sectoren waar beroepseer belangrijk is en waar de brancheorganisatie een actieve rol speelt.
Repressief toezicht
- Bij regelovertreding kan de Nederlandse Arbeidsinspectie via bestuursrechterlijke handhaving optreden.
- De Nederlandse Arbeidsinspectie zet, onder het gezag van het Openbaar Ministerie, strafrechtelijke handhaving in bij de aanpak van strafbare feiten. Strafvorderlijke bevoegdheden kunnen noodzakelijk en gerechtvaardigd zijn om constructies te ontrafelen, strafbare feiten zichtbaar te maken en te bewijzen, faciliteerders van overtredingen in beeld te krijgen en overtreders financieel aan te pakken.
Inzet recidive-instrumentarium
Door de risicogerichte aanpak komt de Nederlandse Arbeidsinspectie vooral bij bedrijven waar sprake is van misstanden of waar sprake is van stelselmatig overtreden van de regels (notoire overtreders). Een enkel bezoek is niet altijd genoeg om de naleving van de arbeidswetten bij deze bedrijven en instellingen op orde te krijgen. Sinds 2013 beschikt de Inspectie over een specifiek recidive-intrumentarium dat ze kan inzetten om bedrijven die bij herhaling de wet overtreden effectief aan te pakken.
Bij bedrijven die tijdens de eerste inspectie niet op orde blijken te zijn, zal de Nederlandse Arbeidsinspectie terugkomen en een herinspectie uitvoeren. Ze zal hiermee doorgaan, waar nodig met steeds zwaardere handhavingsinstrumenten waaronder het stilleggen van de werkzaamheden in verband met recidive.